زیارت اهل قبور

زیارت اهل قبور از سنت های اسلامی است که درمیان شیعیان و اهل سنت رایج است. زیارت قبور اموات و درگذشتگانی که دست آنها از دنیا کوتاه است بنابر آیات قرآن کریم و روایات مختلف مستحب دانسته شده است.همه زمانها برای زیارت اهل قبور خوب است و روزهای متعددی در روایات بیان شده است. 

زیارت اهل قبور مومنین، در روزهای دوشنبه و پنج شنبه و جمعه مستحب مؤکد است و سنت پیامبر و سیره اهل بیت نیز چنین بوده است. در این مقاله سعی کرده ایم در مورد آداب زیارت اهل قبور و بهترین زمانها و زمان مکروه برای زیارت اهل قبور را بر اساس احادیث و روایات بیان کرده ایم.

روایات مربوط به زیارت اهل قبور

در کتب شیعی روایات زیادی درباره تشویق به زیارت رفتن قبور وجود دارد. از این روایات، استحباب زیارت قبور، متوجه شدن و شاد گشتن روح میت نسبت به زیارت رفتن او، نحوه سلام دادن بر مردگان و دعا کردن برای آنها برداشت می‌شود:

انس مردگان با زیارت

در روایتی “محمد بن مسلم” می‌گوید: به امام صادق (علیه‌السّلام) عرض کردم؟ آیا مردگان را زیارت کنیم؟ فرمود: بله. عرض کردم: آیا وقتی ما به زیارتشان می‌رویم، آنان صدای ما را می‌شنوند؟ فرمود: بله، به خدا سوگند، چنین است، مسلما آنان از آمدن شما خبردار شده و شادمان می‌گردند و با شما انس می‌گیرند.
محمد بن مسلم می‌گوید: عرض کردم: وقتی به زیارت ایشان رفتیم چه بگوییم؟
فرمود: بگو: «بار خدایا زمین را از پهلوهای ایشان دور ساز ( کنایه از آن که فشار قبر را از ایشان بگردان) و روان هایشان را به سوی خود بالا ببر، و از جانب خویش خشنودیت را پیشبازشان بفرست، و از رحمتت، همنشینی برای آنان بگمار که دلتنگی و تنهایی شان را مبدل به انس و آرامی کند و وحشتشان را مبدل به امن ساز؛ چرا که تو بر هر چیز توانایی.» 

امان در روز فزع اکبر

محمد بن مسلم از امام جعفر صادق و ایشان از امیر المؤمنین چنین نقل کرده‌اند که:
به زیارت مرده‌های خود بروید. آنها از زیارت شما شاد می‌شوند. 
“محمد بن احمد بن یحیی” می‌گوید: من در «فید» (شهرکی است بین کوفه و مکه) بودم و به همراه “علی بن بلال” به طرف قبر “محمد بن اسماعیل بن بزیع” می‌رفتیم، علی بن بلال به من گفت: صاحب این قبر از حضرت رضا (علیه‌السّلام) برای من نقل کرد که آن حضرت فرمودند: کسی که بالای قبر برادر مؤمنش رفته و دست روی آن گذارده و سوره «انا انزلناه» را هفت مرتبه بخواند، از روز فزع اکبر در امان می‌باشد.

سلام گفتن بر مردگان

“عبدالله بن سنان” می‌گوید: به امام صادق عرض کردم: سلام کردن بر مرده‌های گورستان روا است؟ ایشان فرمود: آری، به این صورت که می‌گوئی:
«سلام بر خفتگان این سامان از مسلمانان و مؤمنان. شما طلیعه کاروان ما بودید و ما – اگر خدا بخواهد- به شما ملحق می‌شویم.

طلب رحمت و مغفرت

در کتاب «من لا یحضره الفقیه» چنین نقل شده: حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) هر روز شنبه صبحگاهان به زیارت قبور شهدا می‌رفت و به سر قبر حمزه می‌آمد و از خداوند، طلب رحمت و مغفرت برای او می‌کرد. 
روایات شیعه، در باب زیارت قبور بسیار زیاد است که به جهت اختصار بر همین مقدار کفایت می‌شود.

زیارت قبور و آداب و احکام آن

یخ ثقه جلیل القدر،جعفر بن قولویه قمى،از عمرو بن عثمان رازى روایت کرده که گفت:از حضرت موسى بن جعفر علیه السّلام‏ شنیدم که میفرمود: هرکه بر زیارت ما قادر نباشد،پس زیارت کند صالحان از دوستان ما را،تا ثواب زیارت ما را براى او نوشته‏ شود،و کسی که بر صله و نیکى به ما ناتوان باشد،با صالحان از دوستان ما از در صله و نیکى برآید،تا براى او ثواب صله و نیکى به ما نوشته‏ شود.و نیز به صند صحیح از محمد بن احمد بن یحیى الاشعرى روایت کرده که من در فید]جایى است در راه مکه[با على بن بلال به جانب قبر محمّد بن اسماعیل بن بزیع روانه شدیم،على بن بلال به من گفت:صاحب این قبر براى من،از حضرت رضا علیه السّلام روایت کرد:هرکه به نزد قبر برادر مؤمن خود بیاید،و دست بر قبر گذارد،و هفت بار سوره«قدر»را بخواند،و روز فزع اکبر[یعنى ترس بزرگ روز قیامت]ایمن شود. و در روایت دیگرى مانند همین مطلب را نقل کرده،جز آنکه در آن آمده:رو به قبله کند.فقیر گوید:این ایمن بودن که،روایت بر آن دلالت دارد،ممکن است‏ براى خواننده باشد،چنانکه ظاهر حدیث چنین است و احتمال دارد براى صاحب قبر باشد چنانکه آن را تایید مى‏کند حدیثى که بعد از این از سید ابن‏ طاووس نقل میشود.و نیز در کامل الزیارات به سند معتبر نقل شده،عبد الرحمن بن ابى عبد اللّه،به حضرت صادق علیه السّلام عرضه داشت،چگونه دست خود را بر قبور مسلمانان بگذارم؟پس حضرت با دست خود اشاره به زمین فرمود،و دست را بر زمین نهاد در حالى که مقابل قبله بودند.و نیز به سند صحیح روایت شده‏ عبد اللّه بن سنان به حضرت صادق علیه السّلام عرض کرد،چگونه باید بر اهل قبور سلام کرد؟فرمود:مى‏گویى:
السَّلامُ عَلَى أَهْلِ الدِّیَارِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُسْلِمِینَ أَنْتُمْ لَنَا فَرَطٌ وَ نَحْنُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ بِکُمْ لاحِقُونَ.
سلام بر اهل‏ دیار از مؤمنان و مسلمانان،شما پیشروان ما بودید،و ما هم انشاء اللّه به شما ملحق مى‏شویم.
و از حضرت حسین علیه السّلام روایت شده:هرکه وارد قبرستان شود و بگوید:
اللَّهُمَّ رَبَّ هَذِهِ الْأَرْوَاحِ الْفَانِیَهِ وَ الْأَجْسَادِ الْبَالِیَهِ وَ الْعِظَامِ النَّخِرَهِ الَّتِی خَرَجَتْ مِنَ الدُّنْیَا وَ هِیَ بِکَ مُؤْمِنَهٌ أَدْخِلْ عَلَیْهِمْ رَوْحا مِنْکَ وَ سَلاما مِنِّی
اى پروردگار این ارواح فناپذیر و پیکرهاى پوسیده و استخوانهاى خاکسترشده‏اى که از دنیا خارج شدند،درحالى‏که مؤمن به تو بودند،نسیم رحمتى‏ از جانب خود،و سلامى از من بر آنان وارد کن.
حق تعالى براى او به عدد خلق،از زمان آدم تا قیام قیامت،حسنات‏ بنویسد،و از امیر مؤمنان علیه السّلام روایت شده است،هرکه وارد قبرستان شود و بگوید:
السَّلامُ عَلَى أَهْلِ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ مِنْ أَهْلِ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ یَا أَهْلَ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ بِحَقِّ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ کَیْفَ وَجَدْتُمْ قَوْلَ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ مِنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ یَا لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ بِحَقِّ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ اغْفِرْ لِمَنْ قَالَ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَ احْشُرْنَا فِی زُمْرَهِ مَنْ قَالَ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیٌّ وَلِیُّ اللَّهِ.
سلام بر اهل لا اله الا اللّه،از اهل لا اله الا اللّه،اى اهل لا اله الا اللّه،به حق لا اله الا اللّه،چگونه یافتید سخن لا اله الا اللّه،را از لا اله الا اللّه،اى لا اله الا اللّه،به حق لا اله‏ الا اللّه،بیامرز هرکه را گفت لا اله الا اللّه،و ما را محشور کن در گروه آنان‏که گفتند:لا اله الا اللّه،محمد رسول‏ اللّه على ولى اللّه.
حق سبحانه و تعالى ثواب پنجاه سال عبادت را براى او بنویسد و گناه پنجاه ساله را از او و پدر و مادرش محو نماید.و در روایت دیگرى وارد شده است:بهتر سخنى که در قبرستان بگویى،وقتى که از آنجا بگذرى،این است‏ که بایستى و بگویى:
اللَّهُمَّ وَلِّهِمْ مَا تَوَلَّوْا وَ احْشُرْهُمْ مَعَ مَنْ أَحَبُّوا .
خدایا دوست آنان گردان،آنچه را دوست داشتند،و آنان را با هرکه دوست داشتند محشور فرما
سیّد ابن طاووس در«مصباح الزائر»گفته:چون زیارت اهل ایمان را قصد کنى،شایسته است روز پنجشنبه باشد،و گرنه‏ هر وقت که خواستى،و کیفیت زیارت ایشان چنین است،که رو به جانب قبله نمایى،و دست خود را بر قبر گذارى، و بگویى:
اللَّهُمَّ ارْحَمْ غُرْبَتَهُ وَ صِلْ وَحْدَتَهُ وَ آنِسْ وَحْشَتَهُ وَ آمِنْ رَوْعَتَهُ وَ أَسْکِنْ إِلَیْهِ مِنْ رَحْمَتِکَ رَحْمَهً یَسْتَغْنِی بِهَا عَنْ رَحْمَهِ مَنْ سِوَاکَ وَ أَلْحِقْهُ بِمَنْ کَانَ یَتَوَلاهُ
خدایا به غربتش رحم کن،و به تنهایى‏اش برس،و وحشتش را همدم باش،و ترسش را ایمنى ده، و از رحمتت به او آرامش ده،رحمتى که به سبب آن از رحمت غیر تو بى‏نیاز گردد،و او را به هرکه دوستش دارد ملحق کن‏
سپس سوره«قدر»را هفت بار مى‏خوانى.و در صفت زیارتشان،و ثواب آن،حدیث دیگرى از فضیل روایت شده‏ است که هرکه سوره«قدر»را هفت بار نزد قبر مؤمنى بخواند،حق تعالى فرشته‏اى به سوى قبر او بفرستد،که خدا را نزد قبر او عبادت کند،و حق تعالى ثواب عمل این فرشته را براى آن مرده بنویسد،پس زمانى که از قبرش برانگیخته شود،به هیچ هراسى‏ از هراسهاى قیامت نگذرد،جز آنکه خدا آن هراس را به سبب آن فرشته از او ب گرداند،تا خدا او را وارد بهشت سازد،و با هفت بار«قدر»،سوره«حمد»و«فلق»و«ناس»و«توحید»و«آیه الکرسى»را هر کدام سه بار بخواند. و نیز در صفت زیارت آنها،روایت دیگرى از محمد بن مسلم روایت شده که گفت:خدمت حضرت صادق علیه السّلام عرض‏ کردم:مردگان را زیارت کنیم؟فرمود:آرى،گفتم:آیا آنها مى‏دانند که ما به زیارتشان رفته‏ایم؟فرمود:آرى به خدا قسم مى‏دانند،و شاد مى‏شوند،و به شما انس مى‏گیرند،عرض کردم وقتى به زیارتشان مى‏رویم چه بگوییم؟ فرمود بگو:
اللَّهُمَّ جَافِ الْأَرْضَ عَنْ جُنُوبِهِمْ وَ صَاعِدْ إِلَیْکَ أَرْوَاحَهُمْ وَ لَقِّهِمْ مِنْکَ رِضْوَانا وَ أَسْکِنْ إِلَیْهِمْ مِنْ رَحْمَتِکَ مَا تَصِلُ بِهِ وَحْدَتَهُمْ وَ تُونِسُ بِهِ وَحْشَتَهُمْ إِنَّکَ عَلَى کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدِیرٌ.
خدایا زمین را از پهلوهایشان خالى گذار،و ارواحشان را به سوى خود بالا ببر،و از خشنودى خود به آنها عنایت کن، و از رحمتت به آنان آرامش ده،به طورى که با آنان تنهایى‏شان را برطرف کنى،و به وسیله آن ترسشان را همدم شوى به درستى که‏ تو بر هر کار توانایى.

بهترین زمانها برای زیارت اهل قبور

از بهترین مواقع زیارت، بعد از ظهر روز پنجشنبه تا غروب است. صبح شنبه و صبح جمعه از اذان صبح تا طلوع آفتاب هم زیارت اهل قبور فضیلت دارد.

عبدالله بن سلیمان می گوید:از حضرت امام باقر(ع)درباره زیارت اهل قبور پرسش کردم.

امام باقر(ع)فرمود:

چون روز جمعه باشد آنان را زیارت کن ؛ چون هر کس از آنان در ضیق و تنگی باشد در بین طلوع صبح صادق و طلوع آفتاب گشایش می یابد، و لذا در این موقع در هر روز، از کسی که به زیارت او رفته باشد، علم و اطّلاع پیدا می کند، ولیکن چون آفتاب طلوع کند آنها رها می شوند و دیگر قادر بر جهت گیری در امور دنیا و زیارت اهل خود نیستند.

عرض کردم :آیا آنها از افرادی که به زیارت قبور آنها می روند علم پیدا می کنند و خوشحال می شوند؟ فرمود:آری خوشحال می شوند، و نیز از بازگشت زائرین از قبور به محلّ های خود وحشت می کنند.(بحارالانوار، جلد۶، صفحه ۲۵۶)

پیامبر اکرم(ص) فرمودند:

هر که قبر پدر و مادر یا یکی از آن دو را هر روز جمعه زیارت کند و کنار قبر آنها سوره یس را بخواند خداوند به شمار هر حرفی از آن، آمرزش و رحمتی نصیبش کند.(کنز العمال، حدیث ۴۵۵۴۳)

شب، بدترین زمان زیارت اهل قبور. زیارت اهل قبور در شب کراهت دارد.

منبع