مراحل اجرای مراسم ختم در مسجد 

بعد از انجام مراسمات تشیع جنازه و خاکسپاری اجرای مراسم ختم و برگزاری مجلس ترحیم یکی از مهم ترین برنامه ها برای اموات میباشد که به آن مجالس یاد بود یا تذکر و ترحیم می گویند که شامل مجالس سوم هفتم چلم وسالگرد میباشد. این مراسم ها فرصتی است که تا دوستان و آشنایان دور هم جمع شوند و یاد عزیز ازدست رفته را گرامی بدارند. رزرو مسجد برای برگزاری مراسم ختم پس از انجام مراسمات تشیع جنازه و خاکسپاری متوفی،یکی از ارکان مهم و واجب برای ما محسوب می شود . در طی مراسم خاکسپاری باید برای برگزاری مراسم ختم مسجدی انتخاب شود و مراحل هماهنگی صورت گیرد که اطلاع رسانی به موقع و درست انجام شود.

برای برگزاری هرچه تمام تر مراسم ترحیم بهتر است تشریفات وتدارکات خاص آن را رعایت کنید. همیشه افراد عزادار در این مواقع دچار سردرگمی می شوند، چون غم از دست دادن عزیز بر دل سنگینی می کند و از طرفی آشنایان و دوستان برای تسلی بخشی وعرض تسلیت به دیدار بازماندگان می آیند. لذا دانستن نکات مهم اجرای مراسم ترحیم می تواند صاحبان عزا را بسیار یاری دهد.
یکی از نکات مهم آن اجرای مداحی ومرثیه ثرایی توسط مداح است ساختار کلی و چارچوب مداحی در مجالس ترحیم ساختار خودش را دارد و باید نکات آن بخوبی رعایت گردد

اما نکته مهمی که درباره مداح مجالس ترحیم باید رعایت کرد انتخاب مداح

انجام فرآیند مداحی در مجالس ترحیم بدین ترتیب میباشد.

قرائت قران توسط قاری

مداحی توسط گروه موسیقی عرفانی

قرائت سوره الرحمن

سخنرانی

زیارت نامه

قرائت قرآن توسط قاری

در انتخاب مداح و سخنران باید دقت شود که افرادی مسلط و خبره برای این امر در نظر گرفته شوند.

در اجرای مراسم ختم بهتر است برای قرائت قرآن از قاریان برجسته که به قواعد صحیح قرائت آشنایی کامل دارند –بهره برد ولی در زمانی که قاری در مجلس نیست و درصورت لزروم معمولا خود ذاکرین اهل بیت (ع)و مداحان به قرائت قرآن می پردازند.

معمولا مرسوم است که قاری سوره ها و آیات مرتبط با مرگ و قیامت تلاوت شود مانند:

از سوره ها و آیات مرتبط با مرگ ، قبر و قیامت استفاده شود. مثل؛

نکات قرائت قرآن توسط قاری در اجرای مراسم ختم 

روانخوانی و تجوید صحیح رعایت شود

آیات ، با نغمات و دستگاههای قرآنی قرائت گردد نه با الحان مداحی. چراکه در روایات نقل شده است که قرآن را با الحان و آوای عرب تلاوت نمایید. قرائت قرآن، برای گرفتن فاتحه ، اعلام خیر مقدم ، تعارف به تناول میوه ها و … قطع نگردد.

خوب است از وقت قرائت قرآن ، زمانی برای خواندن ترجمه تفسیری آن اختصاص داده شود تا مستمعین از محتوای آیات قرائت شده بهره کافی را ببرند.

قبل از شروع قرائت ، برای پیشگیری از صحبت و بی توجهی احتمالی مستمعین هنگام قرائت قرآن ، آیات و روایات مرتبط در اهمیت سکوت و توجه ، هنگام خوانده شدن قرآن ، بیان گردد. مثل آیه : «وَ إِذا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَ أَنْصِتُوا لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ»

در اجرای مراسم ختم مداحی قبل از منبر وسخنرانی  برگزار میگردد چهارچوب کلی اجرای مداحی در مجالس ترحیم به دین شکل میباشد

الف) عرض تسلیت و تشکر

در ابتدای مجلس مداح به معرفی مجلس ختم میپردازد و بعد از آن طبق معمول و رسوم مجالس ترحیم مداح به نیابتاز حاضرین به خانواده عزادار تسلیت میگوید و به نیابت از خانواده معزا از حضور کلیه افراد در مجلس تشکر مینماید

افراط در عرض تسلیت:

گاهی اوقات در مجالس شاهد هستیم در بعضی از مجالس بیش از آنکه باید از مقام شخص متوفی و یا بازماندگانش مورد تمجید قرار بگیرد ام ادر عرض تسلیت گفتن بیش از حد افراط انجام میگیرد که این امر جایز نیست و باید از این امر پرهیز کرد و حتی در مواردی در شهرهای دیگر لیست ای از طرف شرکت کنندگان در مجلس برگه ای از قبل آماده گردیده که درآن به صاحبان عزا تسلیت گفته شده است و جالب است که مداح خود را ملزم میداند که همه این برگه ها را با ذکر نام آورنده آن بخواند که این امر موجب اتلاف وقت در مداحی میگردد و مداح از اصل کار مداحی و مجلس گردانی خارج میشود و نمیتواند آنچه که باید در مداحی را در زمان مناسب به نحو احسن انجام دهد.

افراط در تشکر وقدردانی:

بعد از عرض تسلیت به خانواده معزا نوبت به تشکر از حاضرین در مجلس میگردد که معمولا مداح بطور کامل و خیلی خلاصه که وقت مجلس  تلف نگردد و به اجرای برنامه های دیگر بپردازد اما متاسفانه در مجالس دیده شده که صاحبان عزا از افراد حاضر در مجلس بصورت خاص تشکر میکنند افرادی که از نهادها ارگانها وسازمانهای دولتی و همچنین مدیران رده بالای شرکتهای خصوصی که شاید همه آنها با تاج  گل جهت عرض تسلیت با همراهان در مجلس حضور می یابند تقدیر میکنند و حتی اگر از مقامات بلند پایه کشوری و لشکری مثل سپاه و ارتش باشند چندین بار در طول مجلس نام آنها برده میشود که این کار به صلاح مجلس ختم نیست.

ب)جملات عربی ابتدای مجلس و عرض ادب به ساحت مقدس امام زمان(عج)

در مجالس و محافل ترحیم با توجه به در اختیار داشتن زمان کافی برای مداح و بعد از مقدمات اولیه و عرض تسلیت وتشکر برای شروع جملات عربی بطور تفصیل و کامل ارائه مینماید.

معمولا در این محافل عرض ادب شعری به محضر امام زمان مرسوم نیست و فقط به دعای فرج و اراده آیات و روایات در این مورد اکتفا میگردد اما در صورت مناسب بودن شرایط میتوان به عرض ادب شعری هم پرداخت که شرایط به دید مداح بستگی دارد.

نمونه هایی از جملات عربی

:« یَا رَبَّ الْحُسَیْن ، بِحَقِّ الْحُسَیْن ، اِشْفِ صَدْرَالْحُسَیْن ، بِظُهُورِالْحُجَّه.»(عرض ادب به ساحت امام زمان عج)
مناجاتی :«یَا دَائِمَ الْفَضْلِ عَلَى الْبَرِیَّهِ ـ یَا بَاسِطَ الْیَدَیْنِ بِالْعَطِیَّهِ ـ یَا صَاحِبَ الْمَوَاهِبِ السَّنِیَّهِ ـ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ خَیْرِ الْوَرَى سَجِیَّهً ـ وَ اغْفِرْ لَنَا یَا ذَا الْعُلَى فِی هَذِهِ الْعَشِیَّه»[۳]
مناجاتی :اِلَهِی قَلْبِی مَحْجُوبٌ ، وَ نَفْسِی مَعْیُوبٌ ، وَ عَقْلِی مَغْلُوبٌ ، وَ هَوَائِی غَالِبٌ ، وَ طَاعَتِی قَلِیلٌ ، وَ مَعْصِیَتِی کَثِیرٌ ، وَ لِسَانِی مُقِرٌّ بِالذُّنُوبِ ، فَکَیْفَ حِیلَتِی ، یَا سَتَّارَ الْعُیُوبِ ، وَ یَا عَلّامَ الْغُیُوبِ ، وَ یَا کَاشِفَ الْکُرُوبِ ، اغْفِرْ ذُنُوبِی کُلَّهَا ، بِحُرْمَهِ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ ، یَا غَفَّارُ یَا غَفَّارُ یَا غَفَّارُ ، بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ.[۴]
مناسب مجالس ختم: عَنِ النَّبِیِّ (ص) أَنَّهُ قَالَ : مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ شَهِیداً ـ أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ مَغْفُوراً لَهُ ـ أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ تَائِباً ـ أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ مُؤْمِناً مُسْتَکْمِلَ الْإِیمَانِ ـ أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ بَشَّرَهُ مَلَکُ الْمَوْتِ بِالْجَنَّهِ ثُمَّ مُنْکَرٌ وَ نَکِیرٌ ـ أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ یُزَفُّ إِلَى الْجَنَّهِ کَمَا تُزَفُّ الْعَرُوسُ إِلَى بَیْتِ زَوْجِهَا ـ أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ فُتِحَ لَهُ فِی قَبْرِهِ بَابَانِ إِلَى الْجَنَّهِ ـ أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ جَعَلَ اللَّهُ قَبْرَهُ مَزَارَ مَلَائِکَهِ الرَّحْمَهِ ـ أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ عَلَى السُّنَّهِ وَ الْجَمَاعَهِ .

صاحب کشاف از پیامبر اکرم نقل میکند که فرمود: هر کس بر محبت آل محمّد از دنیا برود شهید مرده ـ متوجه باشید هر کس بر محبت آل محمّد بمیرد آمرزیده است ـ توجه کنید هر کس بر محبت آل محمّد بمیرد با توبه از دنیا رفته ـ هر کس بر محبت آل محمّد بمیرد با ایمان کامل از دنیا رفته ـ و هر کس بر محبت آل محمّد بمیرد ملک الموت باو بشارت بهشت میدهد بعد از او نکیر و منکر ـ هر کس بر محبت آل محمّد بمیرد چنان با جلال او را به بهشت میبرند مانند عروسى‏که بخانه شوهر میرود ـ هر کس بر محبت آل محمّد بمیرد دربى از قبرش به بهشت گشوده مى‏شود ـ توجه کنید هر کس بر محبت آل محمّد بمیرد خداوند قبر او را جایگاه زیارت ملائکه رحمت قرار میدهد ـ هر کس بر محبت آل محمّد بمیرد بر راه و روش پیامبر و جماعت مؤمنین مرده .

أَلَاوَمَنْ مَاتَ عَلَى بُغْضِ آلِ مُحَمَّدٍ جَاءَ یَوْمَ الْقِیَامَهِ مَکْتُوبٌ بَیْنَ عَیْنَیْهِ آیِسٌ مِنْ رَحْمَهِ اللَّهِ ـ أَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى بُغْضِ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ کَافِراً ـ أَلَاوَمَنْ مَاتَ عَلَى بُغْضِ آلِ مُحَمَّدٍ لَمْ یَشَمَّ رَائِحَهَ الْجَنَّه.[۵]

هر کس با کینه آل محمّد بمیرد روز قیامت که مى‏آید بر پیشانى او نوشته است: مأیوس از رحمت خداست. ـ هر کس بر بغض آل محمّد بمیرد کافر از دنیا رفته ـ و هر کس بر بغض آل محمّد بمیرد بوى بهشت را استشمام نخواهد کرد.

ج)شعر پند آمیز

در اجرای مراسم ختم بعد از مدح و عرض ادب به محضر امام زمان یکی از ارکان مهم مداحی در مجالس ترحیم خواندن اشعار پند آموز در مذمت دنیا و غفلت انسان از مرگ و آخرت میباشد چرا که مجالس ترحیم فلسفه اصلی برگزاری آن تذکر به افراد برای بیدار شدن از خواب غفلت و دنیاپرستی می باشد مداح میبایست در مجلس با خواندن این اشعار و خطاب به خودش مستمعین را بصورت غیر مستقیم پیام را بفهمند و درک کنند زیرا بیشتر کسانی که در مجلس هستند از همه اقشار حضور دارند حتی کسانی که اهل منبرومسجد نیستند برای مجلس ختم حضور می یابند که فرصت خوبی است تا از خواب غفلت بیدارشوند و یاد مرگ و آخرت خود باشند.

اما استفاده از آیات و روایات واحادیث مختلف هم میتواند در مجلس ختم استفاده نمود مانند:

ـ از امام حسن مجتبی علیه السلام سوال کردند علت ترس ما از مرگ چیست . امام فرمودند چون خانه دنیا آباد است و خانه آخرت ویران . طبیعتاً هر کس از خانه آباد بخواهد به خانه ویران برود مضطرب و نگران و ترسان است .

ـ امام حسن مجتبی در مجلس ختم شخصی شرکت کرده بودند هنگام خروج به برادر مرحوم فرمودند: فلانی اگر مرگ برادرت باعث تنبه (‌یعنی بیداری از غفلت )‌و تذکر و بیداری تو شد فبها ، و الا مصیبت غفلت تو از مصیبت مرگ برادرت بالاتر است .

چه نوع اشعار پند آموزی خوانده میشود؟

معمولا در اجرای مراسم ختم مداح اشعار پند آموزی از پروین اعتصامی و وحشی بافقی و یا حتی از حضرت مولانا و حضرت حافظ  میخواند که بیشتر مستمعین با این اشعار آشنایی کافی را دارند وآنها را براحتی درک مینمایند

د)شعر فضیلت پدر مادر و عزیزان

در اجرای مراسم ختم بعد از خواندن اشعار پندآموز مداح میبایست اشعاری را در مورد مجلس بسراید ابتدا باید اشعاری را درفضیلت و جایگاه عزیز از دست رفته بخواند و بعد از آن اشعاری در فراق و مصیبت ازدست رفته بخواند.

نکته ای که بسیار حائز اهمیت است در این قسمت به آن اشاره بشود این است که برمبنای دستورات ائمه معصومین نمک بر زخم صاحبان عزا پاشیدن امری ناپسند می باشد و صلاح نیست و حتی در جایی حضرت محمد(ص) میفرمایند در مصابی که دچار میشوید به یاد ما اهل بیت گریه کنید و لذا می بایست از زبان حال هایی که ذکر مصیبت شخص از دست رفته است جدا پرهیز گردد و به جای آن با ذکر مصائب آل الله بتوان مرهمی بر زخم دل داغدیدگان نهاده شود

نمونه ای از شعر در مقام و فضیلت مادر

ای مادر عزیز که جانم فدای تو
قربان مهربانی و لطف و صفای تو

هرگز نشد محبت یاران و دوستان
هم پایه محبت و لطف و وفای تو

مهرت برون نمی‌رود از سینه‌ام که هست
این سینه خانه تو و این دل سرای تو

تو گوهر یگانه دریای خلقتی
که اندر جهان کسی نشناسد بهای تو

مدح تو واجب است ولی کیست آن کسی
کاید برون ز عهده مدح و ثنای تو

ای مادر عزیز که جان داده ای مرا
سهل است گر که جان بنمایم فدای تو

خشنودی تو مایه خشنودی خداست
زیرا بود رضای خدا در رضای تو

هر بهره ای که برده‌ام از حُسن تربیت

باشد ز فیض کوشش بی منتهای تو

تنها همان تویی که چو برخیزی از میان
هرگز کسی دگر ننشیند به جای تو

گر جان خویش هم ز برایت فدا کنم
کاری بزرگ نیست که باشد سزای تو

گر بود اختیار دو عالم به دست من

می‌ریختم تمام جهان را به پای تو

نمونه شعر در مصیبت مادر

همی نالم که مادر در برم نیست

صفا و سایه او برسرم نیست

مرا گر دولت عالم ببخشند

برابر با نگاه مادرم نیست

نمونه شعر در فضیلت پدر

پدر ، یعنی تپش در قلب خانه
پدر، یعنی تسلط بر زمانه
پدر، احساس خوب تکیه بر کوه
پدر، یعنی تسلی وقت اندوه
پدر،یعنی زمن نام ونشانه
پدر ، یعنی فدا گردیده افراد خانه
پدر، یعنی غرور و مستی من
پدر، یعنی تمام هستی من

ه ) مقدمه ذکر مصیبت (تخلص) 

حلقه اتّصال بین اشعار اولیه و روضه را مقدمه روضه یا تَخَلُّص نامیده ایم ، این قسمت باید از جهتی با ماقبل و از طرف دیگر با مابعد خود ارتباط داشته باشد.

تَخَلُّص در اینجا می تواند یک یا چند بیت شعر ، یک روایت ، یک داستان تاریخی یک تجربه از تجربیّات اجتماعی و یا … باشد.

  نمونه تخلص شعری

بدم اما شما را دوست دارم

همین باشد مدال افتخارم

نماند لنگ در محشر کمیتم ک

که من از عاشقان اهلبیتم

کجا ارباب من فردا گذارد

غلام او در آتش پا گذارد

گرفتم اینکه بردندم سوی نار

بجرم اینکه من هستم گنهکار

میـان آتـش این باشد شعارم

خـدایا من علی را دوست دارم

نمونه تخلص داستانی

لقمان به مسافرت رفت ، گویا در مسافرت برای خانواده اش حادثه ای پیش آمده بود پس از بازگشت ، غلام او آمد جلو گفت لقمان نبودی پدرت مُرد. لقمان جواب داد : رشته زندگیم پاره شد ( آری پدر حلقه اتصال اعضای خانواده است ) . گفت لقمان نبودی مادرت مُرد. لقمان در جواب گفت : چراغ عمرم خاموش شد ( توضیح اینکه خانه بی مادر خاموش و تاریک است )‌ . گفت لقمان نبودی برادرت مُرد . لقمان دست به کمر گرفت و گفت  کمرم شکست .

نمونه تخلص روایی

• پیغمبر فرمود در مصائبتان به یاد ما آل الله گریه کنید .
• امام رضا علیه السلام فرمود: “یَا ابْنَ شَبِیبٍ إِنْ کُنْتَ بَاکِیاً لِشَیْ‏ءٍ فَابْکِ لِلْحُسَیْنِ[۶]” ای فرزند شبیب اگر می خواهی برای چیزی گریه کنی برای حسین گریه کن . کسی که بر حسین گریه کند جایگاهش در بهشت کنار معصومین خواهد بود .
• امام صادق علیه السلام فرمودند : در تمام مصیبت ها صبر کردن و جزع و فزع نکردن ثواب دارد مگر در مصیبت جد ما ابا عبدالله الحسین علیه السلام که هرچه جزع و فزع بیشتر باشد فضیلتش بالاتر است.[۷]

  و ) توسل

یکی از فلسفه های اجرای مراسم ختم ، کسب بهره های معنوی برای خود و عزیز از دست رفته است ، که بر مبنای روایات از پر فضیلت ترین اعمال معنوی ، توسل به آل الله است .

باب بهره های معنوی در عالم برزخ باز است و روح مِیت از توسلات و خیرات و مَبَرّات بازماندگان بهره می برد ، علاوه براین، ارائه صحیح این قسمت می تواند تا حد قابل توجهی باعث تسکین خاطر بازماندگان شودچرا که از نظر روانشناسان هنگام مواجه شدن با یک مصیبت، بهتر است انسان به یاد مصیبت بزرگتری بیفتد، و بدین واسطه از شدت مصیبت وارده بکاهد.

نکات قابل توجه در بخش توسل

• از روضه های احساسی استفاده کنید و از خواندن روضه های سخت و سنگین بپرهیزید مگر مجلس ختمی که حالت هیأت پیدا می نماید و مجلس شرایط پذیرش و دریافت روضه های سنگین را دارد در این صورت اشاره به روضه های سنگین بلا اشکال است .
• روضه را با توجه به تناسب و ارتباط با مصیبت وارده انتخاب کنید.
• هنگام خواندن، ثواب روضه را به روح میت مجلس نثار کنید، و بهتر است به این نکته در فواصل توسل با عباراتی اشاره شود.
• از خواندن روضه های طولانی در مجالس ترحیم پرهیز کنید.
• زمزمه هایی راکه مستمع باید جواب بدهد خودتان تا انتها تکرار کنید چرا که معمولا در مجالس ترحیم مستمع زمزمه نمی کند.
• خواندن سینه زنی در مجالس ترحیم معمول نیست اما با توجه به شرایط مجلس و در صورت حضور جمعیت زیاد ، فرصت کافی ، هیأتی بودن مستمع و … می توانید نوحه ای کوتاه ارائه دهید.

ز) مناجات و دعای پایان مجلس

خوب است در پایان مجالس ختم ، اشعاری کلی در وصف عاشقان آل الله ارائه شود. مثل؛

هـر آن کسی که قـدم زد در آستان حسین         عزیز هر دو جهان شد قسم به جان حسین

***

هرگز نمیرد آنکه دلش زنده شد به عشق              ثبـت اسـت بـر جـریـده عالـم دوام مـا

 در دعای پایانی محافل ختم بهتر است ادعیه ای مورد استفاده قرار گیرد که در آن نیاز به آمین گفتن مستمع نباشد؛ البته محافلی که مستمع اهل دل است ، می توان دعاهای معمول محافل مذهبی را مورد استفاده قرار داد.

ح) عرض تسلیت و تشکر

بخش مداحی در مجالس ختم با عرض تسلیت و تشکر پایان می پذیرد ، در این قسمت مداح پس از عرض تسلیت به صاحبان عزا و تشکر از شرکت کنندگان در مجلس به اعلام ادامه برنامه می پردازد که قرائت سوره الرحمن و سخنرانی است ، ذکر نهایی بخش مداحی عبارت است از جمله عربی : “رَحِمَ اللهُ مَن قَرِءَ الفاتِحَهَ مَعَ الصَّلَوات”

قرائت سوره الرحمن

پس از مداحی نوبت به قرائت سوره الرحمن می رسد که معمولا تا آیه “کُلُّ مَن عَلَیهَا فانٍ” ادامه پیدا می کند. هنگام قرائت سوره الرحمن وقتی آیه “فَبِأی آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبان” خوانده می شود ، مستحب است جمله؛ “لَا بِشَیْ‏ءٍ مِنْ آلَائِکَ رَبِّ أُکَذِّبُ”[۸]قرائت شود. به همین دلیل در برخی محافل ، مستمع پس از قرائت آیه مذکور ، این جمله را قرائت می کند. خوب است قاری نیز این جمله را با مستمعین تکرار نماید. (مشاهده سوره الرحمن)

سخنرانی

پس از قرائت قرآن نوبت به سخنرانی پند آمیز و موعظه می رسد که توسط روحانیون محترم برگزار می گردد، در این بخش به موضوعاتی راجع به سکرات موت ، شب اول قبر و سؤال نکیرین، عالم برزخ، قیامت و… پرداخته می شودونهایتا باذکرتوسل به اهلبیت(ع) به پایان می رسد.

نکته قابل ذکر اینکه بعضی از مجالس ترحیم بدون سخنرانی برگزار می شود و تمام وقت به قرائت قرآن و مداحی می گذرد . مداحان اهلبیت(ع) حتماً به صاحبان مجلس تأکید کنند که این بخش نباید حذف گردد ؛ چراکه به واسطه حذف این بخش ، یکی از فلسفه های برگزاری مجالس ترحیم ـ که همان تذکر و تنبه بازماندگان است ـ دچار خلل می شود بلکه باید بیشترین همت صاحبان عزا صرف این بخش گردد تا میت و بازماندگان و شرکت کنندگان در مجلس بهره کافی و وافی را از مجلس ترحیم ببرند.

 زیارت نامه

برای اینکه پس از پایان سخنرانی مستمع تکلیف خود را بداند و مسجد برای برنامه های بعدی به موقع تخلیه شود ، سخنران در پایان بیانات خود جمله؛ “وَ عَجِّلِ اللهُمَّ فِی فَرَجِ مَولانا صاحِبَ الزَّمان” را قرائت می کند و مستمعین به احترام امام زمان(عج) روی پا می ایستند و شخصی از بین جمعیت به معصومین علیهم السلام به ترتیب زیر سلام می دهد.

رو به قبله سلام بر حضرت ابا عبدالله الحسین(ع) با این جملات:

اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَا اَبَاعَبْدِالله ـ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ رَسُولِ الله ـ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ اَمیرِالْمُؤْمِنین ـ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَابنَ فَاطِمَهَ الزَّهْراء سَیِّدَهِ نِساءِ الْعَالَمیِن ـ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ جَمیِعاً وَ رَحْمَهُ اللهِ و بَرَکَاتُه.

رو به حرم امام رضا(ع) سلام بر آن حضرت با این جملات

اَلسَّلامُ عَلَیْکَ اَیُّهَا الْاِمَامُ الْغَریِب ـ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ اَیُّهَا الْاِمَامُ الشَّهیِد ـ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ اَیُّهَا الْاِمَامُ الرَّئوُف ـ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا شَمْسَ الشُّمُوس أَلْمَدْفُون بِأَرْضِ طُوس ـ اَلسُلطَان یَا عَلِیَّ بْنَ مُوسیَ الرِّضاَ الْمُرتَضی عَلَیْکَ آلافُ التَّحِیهِ وَالثَّناء وَ رَحْمَهُ اللهِ وَ بَرَکَاتُه.

رو به قبله سلام بر امام زمان(عج) با این جملات:

اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَا شَریِکَ الْقُرْآن ـ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَا قَاطِعَ الْبُرْهَان ـ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَا اِمَامَ الْإنْسِ وَ الْجَانّ ـ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَا صَاحِبَ الْعَصْرِ وَ الزَّمَان ـ عَجَّلَ اللهُ فَرَجَک وَ سَهَّلَ اللهُ مَخْرَجَک ـ اَلسَّلامُ عَلَیْکُم جَمیِعاً وَ رَحْمَهُ اللهِ وَ بَرَکَاتُه. “رَحِمَ اللهُ مَنْ قَرِءَ الْفَاتِحَهَ مَعَ الصَّلَوَات”

و در این زمان ختم مجلس اعلام میگردد و مردم و مداح تا درب منزل خانواده معزا را مشایعت مینمایند در راه خانواده معزا جلوی همه و افراد دیگر پشت سر آنها و با فرستادن صلوات همراهی مینمایند.