جلیل شهناز، استاد برجسته تار ایران زمین درگذشت

استاد جلیل شهناز نوازنده پیشکسوت موسیقی و نوازنده تار در سن ۹۲ سالگی جان به جان آفرین تسلیم کرد تا جامعه موسیقی ایران زمین، در فاصله ای کوتاه، با یکی دیگر از اساتید بزرگ این مرز و بوم وداعی تلخ داشته باشد.

به گزارش «تابناک»، جلیل شهناز پس از یک دوره بیماری صبح امروز دوشنبه ۲۷ خردادماه در بیمارستان آراد درگذشت و به جمع یارانش پیوست؛ یارانی که در ماه‌های اخیر یک به یک پرکشیدند و محفل موسیقی ایران را تهی از تجارب تاریخی شان کردند.

اخبار مراسم تشییع جنازه استاد جلیل شهناز به مرور اضافه می گردد.

پیکر جلیل شهناز، استاد موسیقی ایران روز چهارشنبه، ۲۹ خرداد، ساعت ۹ صبح از مقابل خانه هنرمندان ایران واقع در خیابان ایرانشهر تشییع می‌شود.

به گزارش ایسنا به نقل از سایت خانه موسیقی، هنوز محل خاکسپاری استاد شهناز مشخص نشده است که آیا به اصفهان منتقل می‌شود یا در قطعه هنرمندان شهر تهران به خاک سپرده خواهد شد.

درباره جلیل شهناز

 بر اساس آنچه از دوران حیات استاد جلیل شهناز منتشر شده، او در سال ۱۳۰۰ در اصفهان به دنیا آمد. تقریباً همه اعضای خانواده اش با موسیقی آشنایی داشتند و در رشته‌های مختلف هنر از جمله تار، سه‌تار، سنتور و کمانچه به مقام استادی رسیدند. پدرش «شعبان خان» علاقه وافری به موسیقی اصیل ایرانی داشت و علاوه بر تار که ساز اختصاصی او بود، سه‌تار و سنتور هم می‌نواخت. عموی او غلامرضا سارنج هم از نوازندگان کمانچه بود.

جلیل شهناز، از کودکی به موسیقی علاقه‌مند شد و نواختن تار را در نزد عبدالحسین شهنازی و برادر بزرگ خود حسین شهناز که به خوبی ساز می‌نواخت، آغاز کرد. پشتکار زیاد و استعداد شگرف جلیل به حدی بود که در سنین جوانی از نوازندگان خوب اصفهان شد و در همین دوران با حسن کسایی (نوازندهٔ سرشناس نی) آشنا شد که این آشنایی سرآغاز همکاری بلندمدت‌شان بود. جلیل شهناز از سال ۱۳۲۴، در تهران ساکن شد و با رادیو تهران شروع به کار کرد و در بسیاری از برنامه‌ها به عنوان تک‌نواز شرکت کرد.

جلیل شهناز با سفر به تهران و اقامت در این شهر کارمند افتخاری شهرداری شد. این زمان مصادف بود با پخش برنامه‌های تخصصی موسیقی از رادیو و تلویزیون که جلیل شهناز از تکنوازان بی بدیل این دوران بود. امکانات ضبط و استودیوهای تازه به خدمت گرفته رادیو تلویزیون این فرصت را به او داد تا بتوانند با پنجه و مضراب سحرآمیز خویش دل هر شنونده و بیننده‌ای را تسخیر کند.

ضبط برنامه‌های فراوان و نیز کنسرت‌های مختلف با نوازندگان و خوانندگان معروف آن عصر در تهران حاصل این دوران است اما با این که استاد هیچ گونه شناختی با نت ندارد و تمامی آثارش سمعی و بصری است ولی با داشتن گوشی سمیع و دستانی بدیع توانسته‌است تمامی اجرائیات آواز را موبه مو جواب دهد واین برای استاد نقطهٔ عطفی می‌باشد.

این استاد برجسته و بی همتای تار در طول زندگی هنری خود با هنرمندانی چون فرامرز پایور، حبیب الله بدیعی، همایون خرم، علی تجویدی، حسن کسائی، محمد موسوی، تاج اصفهانی، ادیب خوانساری، عبدالوهاب شهیدی، اکبر گلپایگانی، حسین خواجه امیری و محمدرضا شجریان و.. همکاری داشته‌ و آثار کم نظیری با سرپنجه های هنرمندش ثبت شده که گوش نسل های آینده را نیز همچون پیشینیان و نسل معاصر، نوازش خواهد داد.

استاد جلیل شهناز به حق در سال ۱۳۸۳ به عنوان چهره ماندگار هنر و موسیقی برگزیده شد و در ۲۷ تیر سال ۱۳۸۳، مدرک درجه یک هنری (معادل دکترا) برای تجلیل از یک عمر فعالیت هنری دریافت کرد و بی‌شک تا تار در موسیقی جهان جای داشته باشد، شهناز هیچ گاه از نظرها دور نخواهد شد و یادش برای مردم هنردوست ایران زمین به جاودانگی موسیقی ایران زمین خواهد بود.

استاد محمدرضا شجریان در تجلیل از استاد شهناز، نام گروه موسیقی‌اش را «شهناز» نهاده است

زنده یاد شهریار در تجلیل از فن نوازندگی استاد شهناز چه نیکو سروده بود:

ای جگر گوشه کیست دمسازت
با جگر حرف میزند سازت

تارو پودم در اهتزاز آرد
سیم ساز ترانه پردازت

حیف نای فرشتگانم نیست
تا کنم ساز دل هم آوازت

وای ازین مرغ عاشق زخمی
که بنالد به زخمه سازت

چون من ای مرغ عالم ملکوت
کی شکسته است بال پروازت

شور فرهاد و عشوه شیرین
زنده کردی به شور و شهنازت

نازنینا نیازمند توام
عمر اگر بود می کشم نازت

سوز و سازت به اشک من ماند
که کشد پرده از رخ رازت

گاهی از لطف سرفرازم کن
شکر سرو قد سرافرازت

شهریار این نه شعر حافظ بود
که به سر زد هوای شیرازت

منبع

شجریان: من با ساز شهناز زندگی می‌کنم

محمدرضا شجریان در توصیف استاد شهناز می‌گوید: من با ساز شهناز زندگی می‌کنم. من تنها خواننده‌ای هستم که خودم را شاگرد جلیل شهناز می‌دانم. ساز این نوازنده بی‌بدلیل، یک ساز آوازی است؛ برخلاف دیگر نوازنده‌ها که ۸۰ درصد سازی می‌زنند و فقط ۲۰ درصد آوازی. جلیل شهناز به بیان واقعی در نوازندگی تار رسیده است؛ چرا که در گیرودار ردیف و تقلید از دیگران نماند و مانند آبشاری خروشان در جریان است.

گویی فرخی بیتِ سرو، ساقی و ماه، رود نواز. پرده بر بسته در ره شهناز

را برای پدر موسیقی کشورمان سروده است، پدری که پنجه‌هایش خوش می‌نواخت، کلامش آوازی بود دل نشین و نامش تمام صدا‌های زیبا را در ذهن می‌نواخت.

استادی که شاگردانش او را پدر می‌خواندند و فرزندانش ماندنش را آرزو داشتند و حال که رفته است هق هقِ گریه‌هایشان نفس را از آنان گرفته به طوری که توانایی گفتن جمله‌ای در خور این پدر را ندارند.

شهناز از هنرمندانی بود که اسطوره می‌شوند و اسطوره باقی خواهند ماند و در نبودشان باید نگران بود که حال چه بر سر موسیقی خواهد آمد.

به گزارش ایسنا، جلیل شهناز، در سال ۱۳۰۰ در پایتخت فرهنگ و هنر (اصفهان) چشم به جهان گشود.

از کودکی به موسیقی عشق می‌ورزید و نواختن تار را نزد عبدالحسین شهنازی و برادر بزرگ خود حسین شهناز که به خوبی می‌نواخت، آغاز کرد. پشتکار زیاد و استعداد شگرف وی به حدی بود که در سنین جوانی از نوازندگان خوب اصفهان شد و در همین دوران با حسن کسایی (نوازندهٔ سر‌شناس نی) آشنا شد که این آشنایی سرآغاز همکاری بلندمدتشان بود.

به گفته کار‌شناسان موسیقی، اوج درخشش شهناز از سال ۱۳۳۶ شروع شد؛‌ همان روز‌ها که برنامهٔ گل‌ها در رادیو اجرا می‌شد. در این برنامه صدای ساز شهناز با صدای معروف‌ترین خواننده‌ها آمیخته می‌شد و به‌راحتی در دل و جان شنوندگان می‌نشست.

در آرشیو رادیو ایران آثار او با همکاری خوانندگان بلند آوازه‌ای نظیر تاج اصفهانی، ادیب خوانساری و… موجود است و از کارهای مورد توجه وی، حدود شش ساعت نوار با همایون خرم است که به بیان جدیدی از ردیف در موسیقی ایرانی دست یافته‌اند.

وی از بزرگ‌ترین و سرشناسترین نوازندگان تار و سه تار سدهٔ اخیر در ایران است. او با استفاده از تکنیک‌های برجسته در شیوه تارنوازی توانست بسیاری از ردیف‌های موسیقی سنتی ایران را با تار بنوازد که از جمله آن می‌توان به نواختن در مایه دشتی و دشتستانی که بسیار ارزشمند است اشاره کرد.

جلیل شهناز، علاوه بر نواختن تار، که ساز اختصاصی اوست، با نواختن ویولون، سنتور و تمبک نیز آشنایی داشت.

این نوازنده در طول زندگی هنری خود با هنرمندان والای کشور از جمله فرامرز پایور، حبیب الله بدیعی، پرویز یاحقی، همایون خرم، علی تجویدی، منصور صارمی، رضا ورزنده، امیر ناصر افتتاح، جهانگیر ملک، اسدالله ملک، حسن کسائی، محمد موسوی، تاج اصفهانی، ادیب خوانساری، محمودی خوانساری، عبدالوهاب شهیدی، اکبر گلپایگانی، حسین خواجه امیری و محمد رضا شجریان همکاری داشت.

به جرأت می‌توان جلیل شهناز را نه تنها در بین نوازندگان تار بلکه بین تمام نوازندگان معاصر موسیقی اصیل ایرانی بی‌نظیر دانست و تک تک اساتید برجسته موسیقی، هنر او را در تکنوازی، بداهه نوازی و جواب آواز ستوده‌اند و می‌ستایند.

حسن کسائی نیزبا توجه به اینکه شناخت موسیقی کار هرکسی نیست بیان کرده بود: همه موسیقی را گوش می‌دهند و دوست می‌دارند اما کسی که سره را از ناسره تشخیص بدهد و بتواند درک مقاماتی را که استاد شهناز نواخته‌اند داشته باشد بسیار نادر است. همه خوب ساز می‌زنند ولی قدرت نوازندگی و محفوظات و لحظات موسیقی که آقای شهناز می‌دانند و اجرا کرده‌اند، چیزی که در دست همگان باشد نیست. یعنی ردیف موسیقی ایران نیست. قدرت آقای شهناز در جواب دادن و دونوازی خارق العاده‌است. من ۶۰ سال با ایشان همنوازی کرده‌ام و ساز بنده با ساز شهناز گره خورده‌است.

پدر موسیقی ایران در سال ۱۳۸۳ به عنوان چهره ماندگار هنر و موسیقی برگزیده شد و مدرک درجه یک هنری به وی اهدا شد و بار‌ها مورد تقدیر قرار گرفت. در تاریخ ۲ اردیبهشت ۱۳۸۹ خانه موسیقی به دست جلیل شهناز نوگشایی شد و در این مراسم نیز از سوی خانه موسیقی تجلیل شد.

جلیل شهناز در سال‌های پایانی عمر خود با بیماری دست پنجه نرم می‌کرد و بسیاری از هنرمندان، دست اندرکاران و مسؤولان فرهنگی از جمله اعضای هیأت مدیره خانه موسیقی هر چند بار به عیادت او رفته و از نزدیک پیگیر وضعیت جسمانی این هنرمند بودند.

جلیل شهناز، استاد برجسته تار بر اثر بیماری طولانی و کهولت سن، صبح امروز (۲۷ خرداد) در سن ۹۲ سالگی درگذشت.