نمایشگاه نقش های مشاغل بر روی سنگ قبر مدفونان قبرستان تخت فولاد اصفهان

هنر حجاری بر سنگ قبر که متاسفانه سال هاست به فراموشی سپرده شده.

از جمله هنرهای مظلومی است که شاید به دلیل همسایگی با داستان مرگ، کمتر کسی سری به سرای آن می زند. قبرستان های قدیمی در طول سال ها یکی پس از دیگری نابود شده و آنچه هم که باقی مانده، مورد کم لطفی مردم قرار می گیرند. چه بسا همین نقش هایی که بر سنگ قبرها پهن شده اند، تنها سندهای تاریخی و توده شناسی باشند که بتواند به ما در شناخت بیشتر فرهنگمان کمک کند.

تخت فولاد یکی از بزرگترین و با اهمیت ترین قبرستان های ایران (و حتی جهان) از نظر تاریخی، مذهبی و هنری است. حجاری بر سنگ قبر هم یکی از هنرهای اصلی این مجموعه است. در قبرستان های کوچکتر، زمین های اطراف امامزاده ها، کلیساها و قبرستان ارامنه اصفهان هم البته این هنر را می شود دید.

در میان نقش های بی شمار و متنوع روی سنگ قبرها، تعدادی از نقوش به پیشه ها مربوط است و به نوعی شغل صاحب قبر را اعلام می کند. میرسید علی جناب در کتاب الاصفهان که به سال (۱۳۰۳)خورشیدی چاپ شده است، شغل هایی که در میان مردم اصفهان محترم بوده را چنین فهرست می کند: «شاطر نانوا، آهنگر، سلمانی، ضرب گیر، زورخانه چی، فراش [مامور عدلیه یا اداره حکومتی]، خراط، درویش، شاعر، بنا، نعلبند، پالان دوز، پینه دوز، سقا، چیلان گر، [چیلان: آلات و ابزار آهنی از قبیل زرفین، حلقه، زنجیر، کارد، چاقو]، گارز [رختشور]».
ارنست هولتسر هم که اواخر سال (۱۸۶۳)میلادی از آلمان به اصفهان آمده و (۲۰)سال در این شهر زندگی کرده، می نویسد: «اصفهان به شکرانه موقعیت مناسب جغرافیایی اش در مرکز کشور ایران، در دوران صفوی ترقی شایانی کرده و امروز هم یک شهر تجاری است.»
او شغل های ارامنه اصفهان را این گونه فهرست کرده است: «تاجر، نجار، آهنگر، سنگ تراش، ساعت ساز، زرگر، جواهر ساز، حکاک، کاسب، علاف، کرباس باف، خیاط، نانوا، بقال، قصاب، سمسار، سلمانی، حمامی یا دلاک، بزاز، صابون ساز، کفاش، آشپز، نوکر، زارع، گله دار».
آنچه حالا و در این گود (۲)صفحه در چرخشی سریع خواهید دید، تنها گوشه ای کوچک از نقوش پیشه هایی است که بر سنگ قبرهای مردم اصفهان آمده است.
*قبرستان ارامنه منطقه ای وسیع است که در آن هنر حجاری بر سنگ قبر به خوبی قابل مشاهده است. بر بیشتر این سنگ ها، شغل های صاحبان سنگ نقش ده و استفاده از نقوش فیگوراتیو انسان در آنها حائز اهمیت است. این آشپز ارمنی حدود (۱۲۶)سال پیش (۱۸۸۳ میلادی) آشپزخانه را به دیگری سپرده و در این مکان آرام گرفته است.
*جعبه ابزار حجا محمد حسین دانش پژوه فرزند میرزا آقا در سال (۱۳۵۴)خورشیدی روی سنگ قبر او جا مانده است. خلاصه اش اینکه یا در آن سرای باقی کار نجاری رونقی ندارد یا اینکه آدمی چیزی جز کارهای خوب و بدش با خود نمی برد.
*سندان، پتک، انبر و پرگار حاضر، از وسایل حاجی سید مصطفی دوات گر فرزند اسد عبدالله است. در سال (۱۳۵۷)قمری (حدود (۱۳۱۷)خورشیدی) این وسایل را به یادگار بر سنگ قبر وی نقش کرده اند. اگر از سر کوی او رد شدید بهتر است به جای کوبیدن مشک بر سندان، انگشتی بر این وسیله بگذارید و فاتحه ای بخوانید.
*ترکیب بندی سنگ مزار محمد میوه فروش فرزند سید فتح الله صلواتی بسیار خاص است؛ شاید چیزی شبیه یک سینی با دو بشقاب، یکی پر از میوه و دیگری پر از حروف. این اتفاق هنری در سال (۱۳۵۸)قمری (حدود ۱۳۱۸ خورشیدی) رخ داده است.
*بسیاری از شغل ها منشا نام فامیلی مردم شده اند؛ گاهی تا حالا هم این شهرت ها روی بازماندگان ایشان مانده است. در هر صورت اینجا آرامگاه عباس خباز فرزند مشهدی رجبعلی است که در سال (۱۳۶۶)قمری (حدود ۱۳۲۶ خورشیدی) در گذشته است
*کلیساها نیز از مکان هایی بوده که در آن خاکسپاری انجام می شده است.آهنگر خوش خلق ارمنی خفته است و از سال (۱۶۲۵) میلادی تاکنون به جای صدای کوبیدن آهن، صدای ناقوس کلیسای هوانس را می شنود.
آرامشش ابدی باد
*شاید کمی فانتزی باشد؛ به هر حال این قامت استوار دوم مهدی جنگارا فرزند رجبعلی بیدآبادی است که بر سنگ قبرش با شاخه گلی در دست و لبخندی بر لب حجاری شده است. سنگ دیدنی این استوار به هر عابری که وارد تخت فولاد می شود، با لبخندی سلام نظامی می دهد.