نماز شب اول قبر – نماز وحشت

نماز شب اول قبر نام های دیگری نیز دارد که برخی از آن ها عبارتند از: نماز هدیه(صلاه الهدیه)، نماز شب دفن(نماز لیله الدفن) و نماز وحشت(صلاه الوحشت). نماز لَیلَهُ الدّفن یا نماز شب اول قبر، از نمازهای مستحبی که در شب اول قبر برای میت خوانده و به او هدیه می‌شود.

امام خمینی در کتاب تحریرالوسیله درباره حکم فقهی و فضیلت نماز لیله الدفن می‌فرماید: «مستحب است در شب اول دفن برای میّت نماز هدیه خوانده شود که در زبان‌ها به نماز وحشت معروف است که در حدیث نبوی است: «هیچ ساعتی برای میّت، شدیدتر از شب‌ اول قبرش نیست پس با صدقه دادن به اموات خود رحم کنید و اگر چیزی برای صدقه نداشتید، یکی از شماها دو رکعت نماز بخواند…. و خداوند متعال از همان ساعت هزار فرشته به قبر آن میّت، در حالی که با هر یک از آن‌ها جامه و حله‌ای است، می‌فرستد و تا روزی که در صور دمیده می‌شود (قیامت) قبر او وسعت پیدا می‌کند و به کسی که این نماز را می‌خواند، به عدد آنچه آفتاب بر آن می‌تابد، حسنه داده می‌شود و چهل درجه رفعت پیدا می‌کند.» 

و «یک نماز برای یک نفر (میّت) کفایت می‌کند. و چهل یا چهل و یک نماز وحشت، که متعارف است در اخبار وارد نشده است. البته اگر به نیّت آن‌که دستور شرع است نباشد، اشکالی ندارد.» 
 و «بنابر اقوی اجیر کردن و اجرت گرفتن برای خواندن این نماز جایز است. و احتیاط آن است که به عنوان بخشش و احسان به نمازگزار بذل نمایند و او هم نمازش را به قصد تبرع بخواند. و ظاهر آن است که وقت نماز هدیه تمام شب است اگر چه خواندن در اول شب بهتر است.»

اهمیت نماز شب اول قبر از دیدگاه پیامبر اسلام

مستحب است برای میت در اولین شب دفن او، نماز هدیه خوانده شود که به “نماز وحشت” معروف است . پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) درباره ثواب خواندن نماز لیله الدفن فرموده اند: بر میت ساعتی سخت تر از شب اول قبر نمیگذرد. پس بر اموات خود رحم کنید و برایشان صدقه بدهید و اگر نتوانستید، دو رکعت نماز برای فرد درگذشته بخوانید. پس همان لحظه حق تعالی هزار فرشته به سوی قبر او می‌فرستد که با هر فرشته جامه ‌ای و حلّه ‌ای است، و تنگی قبر او را تا روز نفخ صور وسعت می‌دهد و به نمازگزار به عدد آنچه آفتاب بر آن طلوع می‌کند، حسنه عطا می‌کند و او را چهل درجه بالا می‌برد.»

زمان خواندن نماز شب اول قبر 

«نماز لیله الدفن» را در هر موقع از شب اوّل قبر مى توان بجا آورد، ولى مناسبت تر است در اوّل شب، بعد از نماز عشا باشد و اگر دفن میّت به علّتى تأخیر بیفتد، باید نماز شب اول قبر را تا شب اوّل دفن او تأخیر اندازد.

شاید برای برخی از مسلمانان این سوال مطرح شود که اگر دفن کردن میّت به دلایل مختلفی در زمان لازم اتفاق نیفتد و به تأخیر بیفتد چه زمانی باید این نماز را به جای آورد، باید گفت که نمازگزار باید خواندن نماز شب اول قبر را تا هنگام دفن میّت به تأخیر بیندازد و در زمان مقرر بخواند.

سه روش برای خواندن نماز شب اول قبر(لیله الدفن) بیان شده است که نمازگزار می تواند به یکی از این روش ها عمل کند.

ثواب نماز شب اول قبر

پیامبر اکرم، حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) درباره ثواب خواندن این نماز فرمودند:

«بر میت ساعتی سخت‌تر از شب اول قبر نمی‌گذرد. پس بر مردگان خود رحم کنید و برایشان صدقه دهید و اگر نتوانستید، دو رکعت نماز برای شخص درگذشته بخوانید. پس همان لحظه حق تعالی هزار فرشته به سوی قبر او می‌فرستد که با هر فرشته جامه‌ای و حلّه‌ای است، و تنگی قبر او را تا روز نفخ صور وسعت می‌دهد و به نمازگزار به عدد آنچه آفتاب بر آن طلوع می‌کند، حسنه عطا می‌کند و او را چهل درجه بالا می‌برد.»

نماز شب اول قبر یا نماز وحشت، در واقع نمازی است که در شب اول دفن میت خوانده می شود؛ از این جهت به این نماز، نماز لیله الدفن نیز گفته می شود.

روش اول برای خواندن نماز شب اول قبر

برای خواندن نماز شب اول قبر باید پس از تکبیره الاحرام، سوره فاتحه الکتاب(حمد) و سپس آیت الکرسی را خواند.

برخی از علما گفته اند که آیت الکرسی را باید تا «هو العلی العظیم» خواند زیرا آن ها کافی دانسته اند و پس از آن نیازی به خواندن سوره توحید نیست.

پس از خواندن رکوع و سجده، در رکعت دوم باید سوره حمد را خواند و سپس باید ده مرتبه سوره قدر(اما انزلناه) خوانده شود.

نمازگزار هم باید پس از تمام شدن نماز شب اول قبر چنین بگوید:«اللهم صل علی محمد و آل محمد و ابعث ثوابها الی قبر فلان» که به جای کلمه فلان، نام میت و پدرش گفته شود.

در این قسمت شاید این سوال مطرح شود که اگر نمازگزار نام پدر میّت را ندانست چه تکلیفی دارد؟ در پاسخ به این سوال باید گفت که در صورت ندانستن نام پدر میّت، می تواند نام آدم را بیان کند.

روش دوم برای خواندن نماز وحشت

نمازگزار باید پس از تکبیره الاحرام، سوره حمد و سپس آیت الکرسی را تا «فیها خالدون» بخواند که بنابر احتیاط یک بار خوانده شود.

روش سوم برای خواندن نماز وحشت

پیامبر اکرم(ص) در خصوص نماز شب اول قبر(لیله الدفن) فرموده اند که هیچ ساعتی در نزد میّت سخت تر از شب اول قبر نیست، پس بر مُردگان خود با صدقه دادن رحم کنید و اگر قدرت صدقه دادن وجود ندارد باید برای میّت دو رکعت نماز به جا آورد.

اول، نیت دو رکعت نماز شب اول قبر و سپس در رکعت اول باید سوره حمد خوانده شود و بعد از آن باید دو مرتبه سوره توحید خوانده شود.پس از رکوع و سجده، در رکعت دوم باید پس از حمد، ده مرتبه سوره تکاثر خوانده شود و پس از نماز چنین گوید:«اللهم صل علی محمد و آل محمد و ابعث ثوابها الی قبر ذلک المیت فلان ابن فلان (به جای فلان اول نام خود میت و به جای فلان دوم، نام پدرش گفته شود.)».

احکام نماز لیله الدفن

• این نماز را نمیتوان بصورت جماعت خواند و باید فردی خوانده شود.
• اگر تدفین متوفی بنابه دلایلی عقب بیفتد( مثلا به شهری دیگر ببرند و …) نماز را باید شب دفن متوفی خواند.
• نظر مراجع در مورد اینکه آیا یک نفر میتواند چند بار نماز شب دفن را برای متوفی بخواند متفاوت است .برخی مراجع از باب مستحب بودن نماز، مجاز میدانند و برخی مراجع مانند آیت الله سیستانی نظر مخالف دارند.
• اجیر کردن فردی برا خواندن نماز هدیه و همچنین اجرت گرفتن بابت خواندن آن مانعی ندارد. البته احتیاط آن است که مبلغ به عنوان بحشش و احسان به فرد نمازگزار داده شود و نمازگزار هم نماز را بدون در نظر گرفتن وجه مالی بخواند.

توجه: یک نماز هدیه برای یک میّت کفایت می کند. خواندن یک نماز برای چند میت یا خواندن چند نماز برای یک میت، به امید مطلوبیت و ثواب، اشکال ندارد.

فضیلت نماز: در روایت است که خداوند متعال از همان ساعت که نماز خوانده می شود هزار فرشته به قبر آن میّت ــ در حالی که با هر یک از آن ها جامه و حُلّه ای است ــ می فرستد و تا روزی که در صور دمیده می شود (قیامت) قبر او وسعت پیدا می کند و به کسی که این نماز را می خواند، به عدد آنچه آفتاب بر آن می تابد، حسنه داده می شود و چهل درجه، رفعت پیدا می کند.

اجیر گرفتن برای نماز: اجیر گرفتن و نیز دریافت مزد برای خواندن این نماز، جایز است و احتیاط آن است مزد به عنوان بخشش و احسان به نمازگزار پرداخت شود و او هم نمازش را به قصد تبرُّع (نیکوکاری) بخواند.

پرسش و پاسخ درباره خواندن نماز شب اول قبر :

پرسش : نماز وحشت را می توان به جماعت خواند؟

پاسخ: نمی شود.

پرسش : یک شخص می تواند چند نماز وحشت را برای یک میت بخواند؟

پاسخ: نمی تواند.

پرسش : کیفیت نماز وحشت (نماز شب اول قبر) ؟

پاسخ: دو رکعت است در رکعت اول بعد از حمد آیت الکرسی را تا « هم فیها خالدون » بنابر احتیاط واجب بخواند و در رکعت دوم بعد از حمد ده بار سوره قدر را بخواند و پس از اتمام نماز بگوید : « اللهم صل على محمد وآل محمد وابعث ثوابها إلى قبر فلان (به جای فلان نام شخص را بگوید) » .
و کیفتی دیگر برای نماز است که مختص به اولی شب فوت است (اگرچه دفن نشده باشد) و آن این است که : در رکعت اول بعد از حمد دو بار سوره توحید بخواند و در رکعت دوم بعد از حمد ده بار سوره تکاثر را بخواند و پس از اتمام نماز همان دعای ذکر شده را بگوید.

پرسش : چرا در شب اول قبر، باید دو رکعت نماز وحشت برای میت بخوانیم؟

پاسخ : نام صحیح نماز وحشت نماز لیله الدفن می‌باشد و جزء مستحبّات مؤکّد در آداب دفن میت است که روایات فراوانی در توصیه به‌آن وارد شده است. مرحله انتقال آدمی از عالم ماده به عالم برزخ، همانند انتقال او از عالم رحِم به عالم دنیا،‌با دردها و رنج‌های فراوان همراه است، بخشی از این دردها به دلیل آنست که او به دنیایی وارد می‌شود که قبلاً کوچکترین آشنایی با آن نداشته است،‌ قوانین حاکم بر آن عالم با قوانین حاکم بر عالم دنیا کاملاً متفاوت است، ‌علاوه بر این او در مسیر انتقالش از عالم دنیا به عالم برزخ مراحلی را از پشت سر گذاشته است که شاید حتی تصوّر دشواری و وحشت‌آفرینی آن برای ما غیرممکن باشد.
امام علی ـ علیه السلام ـ  در توصیف احوال ایشان می‌گوید: اگر شما بنگرید آنچه را که مردگان دیده‌اند، فریاد ناله سر خواهید داد و به لابه و زاری روی خواهید آورد و امر خداوند را اطاعت خواهید نمود، اما آنچه که ایشان دیدند از شما پنهان است و به زودی این پرده کنار خواهد رفت و شما نیز خواهید دید.
در کلام نورانی دیگر می‌گوید: «فغیر موصوفٍ ما نزل بهم،‌ اجتمعت علیه سکره الموت و حسرت الفوت» آنچه بر ایشان نازل شده توصیف شدنی نیست، سکرات مرگ و حسرت از دست دادن آنچه در دنیا داشتند بر ایشان جمع گردیده است.
از امام زین‌العابدین ـ علیه السلام ـ  نیز نقل است که: سه ساعت از سخت‌ترین لحظه‌های زندگی انسان است، ساعتی که در آن فرشته مرگ را می‌بیند و ساعتی که از قبرش بیرون می‌شود و ساعتی که در مقابل خداوند برای حساب حاضر می‌شود.

اگر این روایات را در کنار صدها روایت دیگر که در بیان احوال برزخیان و شداید که بر ایشان وارد می‌شود بگذاریم به عمق وحشت ایشان پی می‌بریم.
نماز وحشت یا نماز لیله الدّفن راهی است برای کاستن از این وحشت فراگیر و از مجاری رحمت خداوند است بر بنده‌ای که گرفتار آن سختی‌ها است. رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمودند که نماز هدیه شب اول قبر چنان در سرنوشت میّت و نمازگذار تأثیرگذار است که بعد از اداء نماز و هدیه ثواب آن برای میت، خداوند هزار ملک را به سوی قبر میت می‌فرستد که با هر کدام یک جامه زیبا است و در قبر او گشایش داده می‌شود و از تنگنا تا روز قیامت نجات پیدا می‌کند و برای نمازگزار نیز به اندازه آنچه که خورشید بر آن تابیده است حسنات داده می‌شود و چهل درجه بالا می‌رود.
تذکر این نکته نیز خالی از لطف نخواهد بود که عالم برزخ بر خلاف عالم آخرت که در آن رابطه انسان با دنیا کاملاً قطع می‌گردد، با عالم دنیا رابطه دارد و لذا حسنات و سیئات جاریه انسان بعد از مرگش نیز در سرنوشتش تأثیر می‌‌گذارد. به همین دلیل است که به گذاشتن باقیات الصالحات توصیه می‌شود و نیز توصیه شده است که وارث میت بعد از ایشان او را فراموش نکنند و تا می‌توانند به نیابت و به نیّت او حسنات و کارهای نیک انجام دهند. و اگر نبود این رابطه میان عالم برزخ و عالم دنیا، بدون شک نماز وحشت نیز وجهی نداشت.