آداب و رسوم مجلس ختم در تبریز
میتوان گفت تبریز یکی از کلانشهرهای ایران بشمار میرود، ششمین شهر پرجمعیت کشور و مرکز مهمی در بین آذری زبانان است. تبریز شهر فراز و فرودهای تاریخی است که اشغال توسط بیگانگان و حوادث طبیعی تلخی را نیز تجربه کردهاست. این شهر نیز همانند دیگر شهرهای بااصالت ایران پهناور دارای آداب و رسوم خاص خود است، اما همیشه به رسوم خود پایبند بوده و از آنها پیروی کرده است. به دلیل این آداب و رسوم و باورها، آیینهای مراسم ختم و مراسم خاک سپاری نیز دارای اصول و رسوم خود شده است و این مراسم را تبدیل به یکی از کهنترین رسوم انسانی کرده است. آنچه در ادامه با هم به بررسی آن خواهیم پرداخت، گوشهای از آداب و رسوم برگزاری مجلس ختم در تبریز خواهد بود.
رسوم خاص مجالس ترحیم در میان آذری زبانان
پس از فوت متوفی و پایان پذیرفتن مراسم خاکسپاری، در میان زنان آذری زبان رسم است که سه روز مجلس ختم قرآن برای متوفی برپا کنند و در اولین شب بعد از دفن وی که شب شام غریبان نامیده میشود، نماز وحشت برای وی بخوانند و آن شب را با خواندن قرآن و طلب آمرزش برای او به صبح برسانند. همچنین رسم دیگری در میان مردم این مناطق مرسوم است که تا روز چهلم در هر پنج شنبه مجلسی برای ختم قرآن و آمرزش خواهی برگزار شود و آشنایان و همسایگان به خانه عزادار رفت و آمد میکنند، تا بازماندگان وی دلتنگی متوفی را نکند و سبب آرامش آنها باشند. در روز چهلم نیز مراسم عزاداری برپا خواهد شد.
رسم اوخشاما و مجلس ختم در تبریز
ادبیات مرثیهای ترکی سابقه تاریخی و بسیار طولانی دارد، که در بین آذری زبانان دارای اهمیت بسیار زیادی است. هنوز هم در مجلس ختم در تبریز و دیگر مناطق آذری زبان از این ادبیات استفاده میشود و بسیاری از افراد مسن در هر خانواده ابیاتی از آن را حفظ هستند. اوخشاما در معنی کلی به زبان آوردن خصوصیات خوب اخلاقی و رفتاری متوفی است که در مراسم ترحیم وی خوانده میشود. این ادبیات بسیار جانسوز است و همه را تحت تاثیر قرار میدهد.
باید دانست که اوخشاما فقط در قالب بایاتی گفته میشود. بایاتی یکی از قدیمیترین قالبهای شعر ترکی است که چهار مصرع دارد. اوخشاما امروزه جزئی از فرهنگ عامه شده و عزاداری ترکی به نوعی عمر خود را مدیون آن است. این نوع از سوگواری بیشتر در مجالس زنانه دیده میشود. در مجالس زنانه علاوه بر اشعار مرسوم نوعی متن نیز استفاده میشود، که با کلمه لای-لای شروع می شود. این متن دارای الفاظ پرسوز و گداز است ولی مثل اوخشاما دارای وزن و فرم خاصی نیست، این نوع متن را آغلاشما نیز میگویند. خواندن این اشعار یا متون معمولا بین پیرزنان جمع به نوبت تکرار میشود. اوخشاما نوعی از نمایش دادن اوج احساسات افراد نسبت به متوفی و بیان کننده عشق و محبت خواننده به متوفی است.
حلوای زنجبیلی مخصوص مجلس ختم در تبریز
باید گفت مراسم خاکسپاری و رسوم سوگواری و عزاداری نمایانگر افکار و نظرات هر قوم و قبیله ای در مرور زمان است. در تمام مناطق کشور پهناور ایران این رسم وجود دارد و دلیل وجود آن نمایش احترام و علاقه به متوفی است. برگزاری مراسم خاکسپاری، روز سوم، روز هفتم و روز چهلم از جمله این آیینهای عزاداری هستند.
پذیرایی از میهمانان و عزاداران حاضر در این مجالس عزاداری با حلوا و خرما و دیگر خوراکی های شیرین نیز از دیگر رسوم اصلی عزاداری ایرانی است. حلوای زنجبیلی جزئی جدایی ناپذیر از مجلس ختم در تبریز است که تبدیل به حلوای رسمی این مراسم شده است. این نوع از حلوا با آرد گندم، گردو، بادام و پودر زنجبیل درست شده و در تمامی مجالس عزاداری و ترحیم استفاده میشود.
دیدگاهتان را بنویسید