آیا باور به جهان آخرت در تعالیم ادیان گذشته نیز بوده است؟

 گرایش به ماندن، خواست فطری انسان هاست و این آرمان در قالب باور به سرای آخرت می گنجد؛ چنان که بن مایه اکثر ادیان، وحی و نبوت، و برنامه مشترک آنها توجه دادن به مبدا و معاد بوده است.
همچنین اعتقاد به بقاء روح از قدیم در بین اقوام گوناگون وجود داشته است ؛ و اقوام گوناگون بشری به نوعی به سعادت و شقاوت بعد از مرگ معتقد بوده اند ؛ و البته برخی گروهها نیز با صراحت بقاء بعد از مرگ را منکر شده اند. ولی معاد به معنی خاص آن یعنی برخاستن مردگان از قبور برای حسابرسی اعمال تنها در برخی ادیان به وضوح دیده می شود ؛ ولی تعریف معاد در همه آنها یکسان نیست .
بی­ تردید، مسأله حیات پس از مرگ، یکی از دغدغه­ های اصیل و دیرین بشری است که عمری به درازای عمر بشر دارد؛ چه، هر انسانی به تجربه دریافته که مرگ واقعیّتی است که گریز و گزیری از آن نیست، و به ناچار باید آن را پذیرفت و با آن کنار آمد. ما در ادامه به اعتقاد ادیان به معاد خواهیم پرداخت .

شواهد تاریخی، اثار به جا مانده از انسان های پیشین و باور پیروان موجود ادیان گوناگون، همه و همه، اصل فطری مذکور را تایید می کند که به چند نمونه اشاره می کنیم:

۱- در دوران بسیار قدیم، مصریان عقیده داشتند که خدایان آسمان، ارواح رستگاران و محبوبان (مانند سلاطین و امرا) را به سرزمین ستارگان می برند تا در آن جا از دستبرد فنا محفوظ بمانند. آنان در قبرها زورق های مجهز می گذاشتند تا ارواح اموات به وسیله آنها از دریای مشرق عبور کنند و به سفینه خدای آفتاب برسند. (۱)

اعتقاد به عالم آخرت، از عصر پیدایش انسان همیشه مطرح بوده و در طی زمان، خرافاتی بر آن افزوده شده است. هربرت اسپنسر، جامعه شناس معروف، می نویسد:

با این که انسان ها در آغاز پیدایش، قدرت تفکر نداشتند، ولی در همان حال به فراخور استعداد، عالم پس از مرگ را درک می کردند. (۲)

ویل دورانت نیز می نویسد:

مهم ترین مشخصه دین مصری اهمیتی بود که در آن به اندیشه خلود داده می شد؛ و در مورد انسان و گیاهان به رستاخیز معتقد بودند. (۳)

۲- یکی از باورهای ثابت ادیان هندویی، اعتقاد به تناسخ است.آیین برهمن که ریشه عمیقی در تاریخ تمدن بشری دارد، برای توجیه معاد و پاسخ به نیاز فطری بشر، به این باور پناهنده شده است. این باور حاکی از آن است که برگشت به زندگی جدید، اصل مشترک تمام ادیان است. (۴)

۳- آیین بودا  که حدود ده قرن قبل از میلاد مسیح(علیه السلام) مطرح بوده  سرانجام زندگی دنیایی را این گونه ترسیم می کند:

کسانی که کاملا پاک شده اند به عالم قدس می پیوندند؛ اما کسانی که ناقص و گنهکارند آن قدر در این دنیا می روند و باز می گردند، تا کاملا پاک شده، به عالم قدس بپیوندند. (۵)

۴- آیین زرتشت نیز بر این عقیده است که:

روزی این جهان هستی به آخر خواهد رسید و رستاخیز عام واقع خواهد شد؛ در آن روز خوبی ها و بدی ها را شمار خواهند کرد و برای امتحان بدکاران و نیکوکاران جایگاهی پر از آتش به وجود می آید که نیکان آتش را گوارا و مهربان می یابند؛ حتی به جزییات معاد، از قبیل محاکمه و پل صراط و ترازوی اعمال و. . . باور دارند. (۶)
برای اطلاعات بیشتر در مورد دین زرتشت و سایر ادیان و اعتقاد به آخرت می توانید مقاله آخرت از دیدگاه ادیان مختلف مطالعه نمایید.

۵- اندیشه های معادباوری در کتاب تورات و انجیل نیز مشهود است؛ چنان که در تورات آمده است:

مردگان تو زنده خواهند شد و اموات برمی خیزند، ای شما که ساکنان در خاکید، بیدار شده ترنم نمایید؛ چون که شبنم تو، مثل شبنم گیاه است و زمین، اموات را بیرون خواهد انداخت. (۷)

در انجیل نیز آمده است:

خواهش پدر، که مرا فرستاد، این است که هر چه به من بخشید، من هیچ چیز آن را ضایع نکنم، بلکه در روز باز پسین آن را برخیزانم. (۸)

پاورقی:

۱- جان بی ناس، تاریخ جامع ادیان، ترجمهعلی اصغر حکمت، ص ۶۰٫

۲- فرید وجدی، دایره المعارف، ج۲، ص۱۵۵۱۵۹، قرن بیستم، کلمهاخرت و نیز ر. ک: یحیی نوری، اسلام و عقاید و ارای بشری، ص ۴۶-۴۹-

۳- ویل دورانت، تاریخ تمدن، ترجمه احمد ارام، ج۱، ص۲۴۱-

۴- فرید وجدی، همان.

۵- همان، مادهبود؛ و ابوالمعالی محمد بن نعمت، بیان الادیان، تصحیح محمدتقی دانش پژوه، ص ۴۵  47-

۶- جان بی ناس، تاریخ جامع ادیان، ص ۴۶۴-

۷- جعفر سبحانی، (معاد، انسان و جهان)، مجله مکتب اسلام، ص۳۹، به نقل از: عهد عتیق، کتاب اشعیاء، باب ۲۶، جمله۱۹-

۸- همان، ص ۴۰، به نقل از: انجیل یوحنا، فصل ۶، جمله های ۳۹  40.