آداب و رسوم عید درگذشتگان

یکی از رسوم قدیمی و ارزشمند قبل از نوروز در ایران، رسم عید گرفتن برای اموات است که در این مناسبت، پنجشنبه یا جمعه آخر سال مردم به زیارت اهل قبور می‌روند. بنا بر رسم دیرینه ما ایرانیان، رفتن به سر مزار درگذشتگان در آخرین ۵ شنبه سال حس و حال خاصی دارد. دیدار با اهل قبور در این روز خاص، بازماندگان را با حالی عجیب به استقبال سال جدید هدایت می‌کند. در آرمستان ها پنجشنبه و جمعه آخر سال مملو از افرادی می شود که برای دیدار از اموات خود می‌آیند. هر شخص بر سر قبر عزیزش یا دعا می‌خواند یا خیرات می دهد یا با آب و گلاب سنگ قبر را تمیز می‌کند. برخی ساعتها یا تا پاسی از شب کنارش می‌مانند.
زیارت اهل قبور، به عنوان یک پدیده اجتماعی موجب تلطیف روح، نرمی قلب و صفای باطن افراد می‌شود. در ادامه بیشتر این رسم را توضیح می دهیم.

چرا مردم در این روز به مزار مردگان می‌روند؟

حضور بر سر مزار اموات عزیزان در بین ما ایرانی‌ها جایگاه شایسته ای دارد. به خصوص رفتن به سرمزار، در شب جمعه آخر هر سال بسیار مرسوم بوده است و به عنوان یک رسم و سنتی پسندیده، برای همه اقشار محسوب می‌شود.
در اعتقادات عامه مردم مسلمان شب جمعه آخر سال به عبارتی پنجشنبه آخر سال، اهل قبور و ارواح مردگان باید زیارت شوند و آنان در این شب‌ها بیدار و منتظر و بر بام خانه های خود در آمده تا که بازماندگان به نام آنان نذور و خیرات دهند.
همچنان نیز مرسوم است بازماندگان در این روز، با حضور بر سر قبور بستگان و آشنایان خویش با غبارروبی و تمیز کردن اطراف قبرها به نوعی مدفن همیشگی آنها را خانه تکانی می کنند و گاه شمع یا چراغی در کنار قبر روشن می کنند تا شب پایان سال برای آنها تاریک نباشد.

خیرات برای اموات در عید

همانطور که می دانید از جمله دلایل اصلی خیرات برای اموات می‌توان به کوتاه شدن دست متوفی از دنیا و کمک خواستن می‌باشد. عموما خیرات از جانب ما با هدف کم کردن عذاب عزیزانمان در دنیای آخرت، طلب مغفرت در گذشته صورت و دور شدن بلا از ما صورت می‌گیرد. این کار سبب زنده نگه داشتن یاد و خاطره متوفی می‌شود.
خیرات برای اموات پیوند همیشگی مرگ و زندگی را به یاد می آورد. چینش میوه و شیرینی، حلوا، خرما، سبزه و گاه هفت سین بر روی قبور نشانه های زندگی را در قبرستان زنده می‌کند و پیوند همیشگی مرگ و زندگی را یادآور می‌شود.
همچنین عید مردگان با بهترین موقع کاشت درختان همزمان است، و این همزمانی فرصتی است تا با کاشت هر نهال ،ثواب این کار را به روح مردگان خود هدیه کنیم.

رسوم برگزاری مراسم عید اول متوفی

از رسوم ترحیم که برای متوفی برگزار می گردد مراسم عید اول است، این مراسم پس از برگزاری مجالس ترحیم و ختم متوفی قابل اجرا می باشد. مراسم عید اول در یکی از اعیاد سال انجام می‌شود.
مانند تمام مراسم دیگر ترحیم می توان این رسم را هم در منزل، تالار یا مسجد برگزار نمود که متناسب با خواست و سلیقه شما عزیزان قابل اجراع می‌باشد. تنها تفاوت این مراسم با مراسم دیگر را می توان استفاده از شیرینی تر به جای شیرینی ترحیم دانست. دیگر اینکه برای پذیرایی از مهمانان نیز از حلوا استفاده نمی‌گردد.

در اینگونه مراسم دیگر , از منوهای با اقلام پذیرایی زیاد استفاده نمی‌شود به عنوان مثال جهت پذیرایی عید اول مرده می توان به جای چند قلم میوه از آبمیوه نی دار برای پذیرایی از مهمانان بهره برد.
در مراسم عید اول به مناسبت عید، مداح مراسم از شعرهای غمگین کمتر استفاده می کند و کمی از اشعار شادتر استقبال می نماید. به عنوان مثال اگر عید مذکور تولد امام علی باشد مداح به خواندن اشعاری شاد در مدح علی می پردازد.
در مراسم عید اول اموات تعداد مهمان کمتری نسبت به مجالس ختم در حل حضور پیدا می کنند و دیگر کسی به اهدای تاج گل ، سبد گل و یا تراکت و بنر به صاحبان عزا نمی پردازد و به همین دلیل تعداد مهماندار کمتری هم برای برگزاری مراسم عید اول نیاز ندارد.

عید مردگان در ایران کهن

عید مردگان در ایران ریشه کهن دارد. این مراسم در پایان سال برگزار می شود. جالب است بدانید ایرانیان در گذشته برای یادبود و بزرگداشت مردگان آیین های مثل پرستش خدایان را انجام می دادند. آن ها این مراسم را در کنار خانواده در اتاقی تمیز و پاک که با آهک سفید شده بود برگزار می‌کردند.
در این مراسم زنان نان ها و کلوچه های پهن به شکل های مختلف مانند؛ انسان، حیوانات، ستاره و… می‌پختند. در ادامه همین موضوع مردان و کودکان ریسه هایی از گل های رس درست می‌کردند و آنها را به رنگ سفید در می‌آوردند و بر روی سقف های خانه ها، که به آن دخمک می‌گفتند (محل نگه داری استخوان مردگان) آویزان می کردند.
در زمان های گذشته ایران، در هر خانواده و خاندانی دفتری وجود داشت که اسم مردگان خود را در آن می نوشتند و در مراسم مذهبی از آن دفتر برای درود فرستادن گذشتگان استفاده می کردند. پارسیان اسم این دفتر را، گرهن می‌نامیدند. معنای آن حفظ کننده و نگه دارنده نام مردگان است. زرتشتیان ایرانی هم این دفتر را آمرزش روان می‌گفتند.

شکل های مختلف عید مردگان در بین ایرانیان مسلمان

بیشتر مردم شب اخر سال را، به نام های شب عرفه، جمعه ی نزدیکان، شب خیرات، جمعه برات می شناسند؛ که یادبودی برای رفتگان و درگذشتگان می باشد. جالب است بدانید، در بین عموم مردم شب قبل از نوروز را عرفه یا علفه می گویند. امروزه نیز مردم لرستان برای یاد بود درگذشتگان خود حلوا می‌پزند و به اسم هر کدام یک مشت آرد در روغن می ریزند و خیرات می کنند. این مراسم یاد آور رسم نام گرهن نیز می‌باشد.

عید مردگان لک ها

این مراسم، در قسمت های لک نشین لرستان متفاوت است و به نام های عید مردیل یا الفه معروف است. آن ها نزدیک غروب در روز عید بر سر مزار درگذشتگان خود می‌روند و فاتحه می خوانند. پس از برگشت به خانه غذایی که مردگان خود به آن علاقه داشتند را می‌پزند و بر سر سفره می آوردند. آن ها بعد صرف غذا، حمد می‌خوانند، چون بر این باورند که مردگان آن ها را می‌بینند.

مناطق دیگر ایران

در منطقه شیرخان طبس، مردم آخرین جمعه سال را جمعه نزدیکان می گویند. آن ها در آن روز برای فاتحه و خیرات بر روی مزار در گذشتگان خود میروند.
همچنین زنان اسفرجان اصفهان، شب جمعه اخر سال را با کاسه ای از آب و گل های سرخ، قبر مردگان خود را می شویند آنان این روز را شب خیرات اموات نام گذاری کرده اند.
جالب است بدانید در زمان های گذشته در شمیران تهران در اخرین جمعه سال بر روی پرچین های خانه هایشان دانه ارزن می ریختند، چون بر این باور بودند که مردگان به شکل پرنده به خانه هایشان بر می گردند تا خانه و زندگی خود را دوباره ببینند.
این مراسم ها در دیگر شهرهای ایران به شکل های متفاوت برگزار می‌شود. مانند: ابیانه، ظفر اباد فارس، انارک نائین، خراسان، چرمهین اصفهان، کیلان دماوند، خور، قروه.

عید فطر برای مردگان

همچنین در قسمت هایی از ایران مردم در شب های بیست و یکم بیست و دوم بیست و سوم، آخرین چهارشنبه، آخرین جمعه ، آخرین روز ماه مبارک رمضان را عید مردگان به شمار می‌آورند. آنان در این روزها برای اموات و درگذشتگان خود فاتحه و خیرات می دهند. این مراسم در شهر هایی مانند: تربت جام، سراوان بلوچستان، شیراز، ایزد، مازندران، ترکمن صحرا و… نیز برگزار می‌شود.

دیگر ادیان

از دیگر دین ها و آیینی که این مراسم را جشن میگیرند، دین اینکا است. در این منطقه کل ماه نوامبر را جشن می‌گیرند آنان این عید را ayamarca نام گذاری کرده اند. بد نیست بدانید، جشن ها و عید های دیگری در سنت اروپا در قرن ۲۱ نیز به وجود آمدند مانند: هالووین، عید مقدسات، روز استعاثه برای ارواح ( روز دوم نوامبر)
عید مردگان در بسیاری از فرهنگ ها در مدت زمان مختلفی برگزار می‌شود. در بیشتر فرهنگ ها به مدت ۳ روز، که از اواخر ماه اکتبر و اوایل ماه نوامبر است برگزار می‌شود. این عید ها در کشور هایی مانند: پرو، جزایر اقیانوس ارام، جزایر تونکا، ایران باستان، مصر باستان، ژاپن، شمال اروپا، روم باستان برگزار می‌شود.
این مراسم یکی از سنت های کشور هندوستان هم هست که برای یادبود اجداد خود در گذشته برگزار می‌کردند. عید مردگان، در هندوستان پیترو پاکشا نام دارد. همچنین این سنت برگرفته از گاه شماری قمری هندوستان تغییر می‌کند و معمولا به مدت ۱۵ روز این مراسم برگزار می‌شود.