احکام محتضر

مسلمانی را که محتضر است یعنی در حال جان دادن می باشد مرد باشد یا زن، بزرگ باشد یا کوچک ،از احکام محتضر این است که باید به پشت بخوابانند به طوری که کف پاهایش به طرف قبله باشد. اگر خواباندن او کاملا به این طور ممکن نیست تا اندازه ای که ممکن است رجاء به این دستور عمل کنند، و چنانچه خواباندن او به هیچ قسم ممکن نباشد به قصد رجاء او را رو به قبله بنشانند، و اگر آن هم نشود باز به قصد رجاء او را به پهلوی راست یا به پهلوی چپ رو به قبله بخوابانند.

. احتیاط واجب آن است که تا وقتی غسل مس میت تمام نشده او را رو به قبله بخوابانند، ولی بعد از آن که غسلش تمام شد، بهتر است او را مثل حالتی که بر او نماز می خوانند، بخوابانند.

. رو به قبله کردن محتضر بر هر مسلمان واجب است و اجازه گرفتن از ولی او لازم نیست.

. مستحب است برای راحت شدن محتضر بر بالین او سوره مبارکه یس و الصافات و آیه الکرسی و آیه پنچاه و چهارم از سوره اعراف و سه آیه آخر سوره بقره بلکه هرچه از قرآن ممکن است بخوانند.

. تنها گذاشتن محتضر و گذاشتن چیزی روی شکم او و بودن جنب و حائض نزد او و همچنین حرف زدن زیاد و گریه کردن و تنها گذاشتن زنها نزد او مکروه است.

گریه کردن ممنوع

خیلی سخت است که وقتی می دانیم قرار است یکی از عزیزانمان را از دست بدهیم، گریه نکنیم؛ اما گریه کردن نزد محتضر مکروه است. پس در چنین شرایطی، بهتر است به جای گریه کردن بیهوده در مقابل محتضر، کارهایی را که به نفع او و خودمان است را انجام دهیم.شلوغ کاری و حرف زدن زیاد هم همین حکم را دارد. پس اگر کسی در حال جان دادن است، سریع با جیغ و فریاد یا خبررسانی، دیگران را بالای سر او جمع نکرده و اطراف او را پر ازدحام نکنیم. حرف زدن زیاد نزد محتضر مکروه است.برعکس این کار، یعنی تنها گذاشتن شخص محتضر هم مکروه است. بهتر است چند نفری که البته نباید جنب و حائض باشند (بودن جنب و حائض نزد محضر هم مکروه است)، پیش او بمانند. پس اگر از چنین شرایطی وحشت داریم یا طاقت دیدن عزیزانمان در این اوضاع را نداریم یا خودمان جنب یا حائض هستیم، بهتر است کسانی را که شایسته می بینیم خبر کنیم تا شخص محتضر تنها نباشد.

یادمان باشد که اگر دوست داریم در لحظات آخر، یک خداحافظی خیلی صمیمی با محتضر داشته باشیم، او را در آغوش نگیریم؛ زیرا قرار دادن چیز سنگین روی سینه و شکم محتضر مکروه است. درست است که کنترل کردن شرایط در این لحظات کار خیلی سختی است، اما باید به این فکر باشیم که حقیقتا چه کاری به نفع شخصی است که لحظات پایانی عمرش را می گذراند؛ گریه و زاری، یا رعایت مستحبات و مکروهاتی که به آنها سفارش شده است؟

لحظات آخر را آسان تر کنیم

معمولا دیدن لحظات آخری که فرد می گذراند، برای نزدیکان دشوار و گاه غیرقابل تحمل است. به همین خاطر خوب است کسی را که در این زمینه تجربه دارد و به خودش مسلط است را خبر کنیم (البته حواسمان باشد که موجب شلوغ شدن اطراف محتضر نشویم) تا بتواند با حفظ آرامش، کارهایی را که مستحب است بر بالین او انجام شود، انجام دهد. اما اگر وقت زیادی نداریم و نمی توانیم کسی را خبر کنیم، خودمان باید دست به کار شویم.

اولین و مهم ترین کاری که به آن سفارش شده است، خواندن شهادتین (اشهد ان لا اله الا الله، اشهد ان محمداً رسول الله، اشهد ان علی ولی الله) و اقرار به دوازده امام (علیهم السلام) و سایر عقاید حقه (مثلا اعتقاد به ظهور حضرت حجت (عج)، اعتقاد به اصول دین و از این دست) بر بالین محتضر و تلقین آنها به اوست. یعنی از او بخواهیم که اینها را بگوید و مستحب است که تا لحظه ی مرگ، این عمل را تکرار کنیم.

اگر شخصی لحظات آخر را سخت می گذراند و اصطلاحا سخت جان می دهد، اگر اذیت نمی شود و مرگش تسریع نمی گردد، او را به جایی که نماز می خوانده است ببریم. این کار تا حدودی به او آرامش خواهد داد.

از کارهایی که تقریبا خیلی از ما با آن آشنا هستیم، خواندن قرآن در کنار اوست. اما خواندن بعضی سوره ها و برخی آیات، ثواب بیشتری دارد. این سوره ها را به خاطر بسپاریم: «یس»، «صافات»، «احزاب»، «آیه الکرسی»، «آیه ۵۴ سوره اعراف (ان ربکم الله…)»، «سه آیه ی آخر سوره ی بقره» و هر چه از قرآن که ممکن است.

برخی دعاها هم در این زمان سفارش شده اند که به تفصیل در مفاتیح آمده است و فرصت بیان آنها در این مطلب نمی باشد.
یادمان باشد که مرگ برای همسایه نیست و هر لحظه، همه ی ما به آن نزدیک و نزدیک تر می شویم. پس آمادگی برای مواجهه با آن، از هر جنبه ای ضروری است.

*محتضر کسی است که در حال جان دادن است.

احکام محتضر، منطبق با فتاوی امام خمینی (ره) است و در این متن، مسائلی که تفاوت فتوایی در آنها به حدی است که مقلدان سایر مراجع نمی توانند به آن فتوا عمل کنند، بیان نشده است.